Kan transferi modern tıbbın en önemli başarılarından biri olarak kabul ediliyor ancak bazı insanlar, nadir kan gruplarına sahip oldukları için bağışlanan kanlardan halen faydalanamıyor. Bu kan gruplarının en nadirlerinden biri Rh null olup, dünya genelinde şimdiye kadar sadece 50 kişide tespit edildi.
BBC’nin haberine göre Rh null kan tipine sahip bireyler, acil bir kana ihtiyaç duyarlarsa, uygun kan bulma olasılıkları son derece düşüktür. Bu kişiler genellikle kendi kanlarını uzun süreli saklama amacıyla dondurmak zorunda kalır.
Buna rağmen, Rh null kan tipi tıpta büyük değer taşır ve bazen araştırma topluluklarında “altın kan” olarak adlandırılır. Bunun sebebi, bağışlanan kanın çoğu Rh tipine sahip bireylerle uyumlu olması ve potansiyel olarak evrensel bir kan kaynağı yaratma fırsatı sunmasıdır.
Kan grupları ve bağış grubu
Kan, kırmızı kan hücrelerinin yüzeyindeki antijenlere göre sınıflandırılır. Bu antijenler, bağışıklık sistemi tarafından tanınan protein veya şekerlerden oluşur. Farklı antijenlere sahip kanın transfüzyonu, alıcının bağışıklık sistemi tarafından reddedilebilir ve hayati tehlike oluşturabilir.
En büyük bağışıklık tepkisini tetikleyen sistemler ABO ve Rhesus (Rh) kan gruplarıdır. O negatif kan genellikle evrensel bağışçı olarak tanımlansa da, bu sadece yüzeysel bir genellemedir. Günümüzde 47 bilinen kan grubu ve 366 farklı antijen bulunmaktadır.
Rh null kanı olan kişiler, tüm 50 Rh antijeninden yoksundur. Bu durum, bu kanın Rh antijenlerine sahip tüm kan tipleriyle uyumlu olmasını sağlar. Dolayısıyla O tipi Rh null kan, çoğu kişi için kullanılabilir ve acil durumlarda büyük avantaj sağlar.
Rh Null kanının genetik kökeni hakkında neler biliniyor?
Rh null kan, kırmızı kan hücrelerinde önemli bir rol oynayan Rh ilişkili glikoprotein (RHAG) proteini üzerinde meydana gelen genetik mutasyonlardan kaynaklanmaktadır. Bu mutasyonlar, diğer Rh antijenlerinin ifade edilmesini engeller veya değiştirir.
2018 yılında Bristol Üniversitesi’nden Ash Toye ve ekibi, Rh null kanı laboratuvarda yeniden üretmeyi başardı. Araştırmacılar, olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri üzerinde gen düzenleme tekniği Crispr-Cas9 kullanarak ABO, Rh, Kell, Duffy ve GPB antijenlerini kodlayan genleri sildi. Böylece hem yaygın hem de nadir kan gruplarıyla uyumlu “ultra-uyumlu” kan hücreleri elde edildi.
Laboratuvarda üretim ve gelecek
Laboratuvarda üretilen kan hücreleri, nadir kan grupları dahil olmak üzere tüm önemli kan tipleriyle uyumlu olabilir. Bu yöntem, gelecekte laboratuvar ortamında “kan bankaları” oluşturma potansiyeli taşıyor. Toye ve ekibi, gen düzenlemesi yapmadan da nadir kanları üretmeyi hedefliyor, ancak gerekirse gen düzenleme tekniğini de kullanabileceklerini belirtiyor.
Diğer araştırmacılar da benzer yöntemlerle Rh null kan üretmeye çalışıyor. 2021 yılında ABD, Kanada ve İspanya’daki ekipler, insan kök hücrelerini kullanarak nadir kan tiplerini, özellikle Rh null’u, laboratuvarda çoğaltmayı başardı.
Peki zorluklar neler?
Laboratuvarda kan üretimi halen birçok teknik zorluk içeriyor. Kök hücrelerin olgun kırmızı kan hücrelerine dönüşmesi, vücutta bulunan karmaşık sinyallerin laboratuvarda birebir taklit edilmesini gerektiriyor. Ayrıca, bazı genlerin çıkarılması hücre membranının bozulmasına veya kırmızı kan hücrelerinin verimli üretilmemesine yol açabiliyor.
Şu an RESTORE adlı klinik çalışmada, laboratuvarda üretilen kırmızı kan hücrelerinin güvenliği sağlıklı gönüllüler üzerinde test ediliyor. Bu kan hücreleri genetik olarak düzenlenmemiş olsa da, araştırma yaklaşık 10 yıldır sürüyor.
