İran’dan Türkiye’ye Göç (1655)
Beşiri ve çevresinde yoğun olarak yaşayan Âlikâ Aşireti’nin kökleri İran’a dayanmaktadır. Aşiretin ilk yurdu, İran’ın Sînne (Senendec) kentinde yer alan Kalêniye (Çaldıran) bölgesidir. Burada yaşayan atalarımız, Çafbelek Aşireti’ne mensuptur. Aşiretin önde gelenleri arasında Tarhan Bek, Emirhan Bek, Tahir Mir Ağa ve Mir Pençe Ağa gibi isimler yer almaktadır.
Tarihî kaynaklara göre bu aşiret, dönemin İran Şahı ile yaşanan bir savaşta taraf olmuş; çatışmalar sonucunda aşiretin pek çok büyüğü hayatını kaybetmiştir. Bu olayın ardından sağ kalan aşiret ileri gelenleri, 1655 yılında İran’ı terk ederek Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır.
İran’dan ayrılarak Türkiye’ye göç eden ilk öncüler arasında Halil, Ali, Şeyh Hasan ve diğer bazı aile büyükleri bulunmaktadır.
Karacadağ Dönemi
Göçün ardından atalarımız Karacadağ bölgesine yerleşmiş; burada uzun yıllar boyunca göçebe (koçer) bir yaşam sürmüş ve geçimlerini hayvancılıkla sağlamışlardır. Zamanla nüfus artmış, aşiret geniş bir topluluk haline gelmiştir. Ancak sosyal ve ekonomik nedenlerle aşiret mensupları farklı bölgelere göç etmek zorunda kalmışlardır.
Beşiri Bölgesine Yerleşim
Karacadağ’dan ayrılan aileler, daha sonra Beşiri bölgesine gelerek Garzan Çayı’nın iki yakasına yerleşmişlerdir. İlk dönemlerde mağaralarda yaşayan aşiret mensupları zamanla yerleşik hayata geçmiş ve köyler kurmuşlardır.
Âlikâ Aşireti’nin ilk yerleşim alanları şunlardır:
- Mâle Biniye
- Kele (Jıkefte Âmer)
- Balekâ
- Siğora
- Zeve
- Receba
ve çevresindeki diğer köyler.
ÂLİKÂ AŞİRETİNİN KOLLARI
Beşiri bölgesine yerleşen Âlikâ Aşireti zamanla yedi ana kola ayrılmıştır.
Alfabetik sıraya göre bu kollar:
- Ağıkâ
- Cindikâ
- Katğokâ
- Mala Dibo
- Mala Remo
- Mala Sino
- Mıstikâ
Bu kollar uzun yıllar boyunca hayvancılıkla uğraşmış ve göçebe (koçer) bir yaşam biçimi sürdürmüştür. Aşiretin kolları yaz aylarında Serhat boylarına —Van, Bitlis, Bingöl, Ağrı, Muş gibi Doğu illerine— yaylaya çıkar; sezon bitince yeniden Beşiri’ye dönerlerdi.
ÂLİKÂ AŞİRETİNİN KAYIP KOLU: MISTİKÂ
Yayla göçlerinden birinde yaşanan dramatik bir olay nedeniyle, aşiretin kollarından biri olan Mıstikâ Kolu, zamanla “kayıp kol” olarak anılmıştır.
Rivayete göre, Mala Dibo kolundan üç kardeşin aileleri yayladan dönerken Ğarzan bölgesinde konaklar. Çadırda yalnız kalan bir gelini zorla götürmek isteyen Zoke Mirî’nin oğlu ve adamlarıyla çıkan çatışmada Mir’in oğlu ve iki adamı öldürülür. Bu olay sonrasında aileler Beşiri’ye dönememiş, Bitlis’in Hizan bölgesine yerleşmiştir.
Daha sonra Çaldıran’a bağlı Kevre Şamiya köyü yaylasına çıkan bu kol, zamanla Türkiye’nin dört bir yanına dağılmıştır.
Mıstikâ Kolunun Yerleştiği Bölgeler
- Iğdır – Doğubayazıt arası beldeler
- Van – Muradiye çevresi
- Malatya
- Konya – Cihanbeyli ve Kulu
Bugün Kulu’da yaşayan birçok aile bu kola mensuptur. Bu ailelerin bir kısmının, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın ailesiyle akrabalık bağı bulunduğu rivayet edilmektedir.
Halef’in soyu Botan bölgesinden geçerek Cizre, Nusaybin ve İdil çevresine yerleşmiştir. Diğer kardeş Süleyman’ın ailesi ise Batman’ın Cimeline köyüne, oradan da Dicle Nehri kıyısındaki Kepraf köyüne yerleşmiştir.
Hacı Abdullah, Süleyman’ın oğludur ve bölgenin tanınmış simalarından Eminê Ahmet’in dedesidir. Eminê Ahmet ve Ğelilê Mêhemet, zekâları ve liderlikleriyle Raman Aşireti’nin önde gelen isimleri olmuşlardır.
ÂLİKÂ AŞİRETİNİN BULUNDUĞU YERLER
Mıstikâ kolunun torunları tarih içinde Dicle Nehri’ni geçerek Memuniye ve Keverzo köylerine yerleşmişlerdir.
Bugün Âlikâ Aşireti mensupları Türkiye’nin ve çevre coğrafyanın pek çok bölgesinde yaşamaktadır:
- Karacadağ
- Beşiri
- Mardin Merkez – Mala Çelkê, Nusaybin
- Kızıltepe – Hacı Çelebi liderliğinde Mala Cevher ailesi
- Suriye – Kamışlo (Mala Şeyh Ahmedê Ğızna, Cumay Köyü)
- Diyarbakır – Lice, Deştâ Fırse
- Bingöl – Çevrik ve Gomgom Köyleri
- Muş – Malazgirt, Yılmaz Ağa Ailesi
- Erzurum – İbo Bege Parsin
- Çaldıran – Kevre Şamiya Köyü
- Tatvan – Şamiran Köyü
- Malatya, Adıyaman
- Elazığ – Palo (Şeyh Said Hazretleri)
- Kurtalan – Dare Köyü, Mağrib, Zengaye mamo
- Siirt Merkez – Mehmet Nebil ve Rauf Oktay Aileleri
- Konya Merkez, Aydın – Söke, Efeler (Telsiztepe)
- Kozluk – Şabo, Abdulkerim ve Eyube Kote aileleri
- Erciş – İrşat Köyü (Mele Abdullah ve Mele Ömerê Dibo)
- Basorke Köyü – Mala Mame
- Bismil – Kelpiço Köyü
- Bitlis – Hizan (Êkô, Patyar, İndyaniz)
- Kars, Erzincan, Eskişehir
- Kars’ta 3 köy, Van Özalp’ta 4 köy
- Kuzey Irak – Çemçemal, Zengaye Mamo Köyü (25 hane)
KARDEŞ AŞİRET: ĞELİL (ĞELİKÂ)
Âlikâ Aşireti ile Ğelil (Ğelikâ) Aşireti tarih boyunca aynı köklerden gelmiş kardeş topluluklardır.
Bugün bu aşiretin mensupları şu bölgelerde yaşamaktadır:
- Doğubayazıt
- Diyadin
- Patnos
- Erciş
- Malazgirt
- Kırşehir
- Ankara – Haymana
- Türkiye’nin birçok şehri
ŞEYH HESENÎ Kolu
Âlikâ Aşiretine bağlı Şeyh Heseni kolu, Doğu Anadolu’nun yaylalarında ve Van Gölü çevresinde yaşamıştır.
Günümüzde bu kola mensup aileler:
- Patnos
- Malazgirt
- Ğamur
- Diyadin
- Van ve çevresi
ARAŞTIRMANIN KAYNAĞI VE YÖNTEMİ
Bu bilgiler, Kasım Tunç tarafından 55 yıllık saha araştırması sonucunda derlenmiştir. Araştırmacı, Irak, İran, Süriye ve Türkiye’de yaşayan aşiret mensuplarıyla birebir görüşmeler yaparak sözlü tarih, yerel hafıza ve soy kayıtlarını bir araya getirmiştir.
“Atalarımız yaşadıkları her yerde inanca, özgürlüğe, onura ve izzete önem vermişlerdir. Kahramanca yaşamış, zalimlere boyun eğmemiş, namus ve şerefleri için her türlü zorluğa göğüs germişlerdir.”
— Kasım Tunç
KASIM TUNÇ’UN SOY KÜTÜĞÜ
Kasım Tunç, Âlikâ Aşiretinin Mala Dibo koluna mensuptur.
Ailesi Beşiri’ye bağlı Malê Biniye köyüne yerleşmiş, daha sonra Bağımze Köyü’ne taşınmıştır.
Soy zinciri:
Torunu Abdullah → Oğlu Muhammed Ali → Kendisi Kasım → Mecit → Hasan → Kasım → Mıhe → Êmer → Çelo → Dibo → Ali
Bu araştırmaya katkı sunmak veya yeni bilgiler paylaşmak isteyenler, araştırmacı ile iletişime geçebilirler.
SONUÇ VE MESAJ
Saygıdeğer Âlikâ Aşireti mensuplarına selamlarımı iletiyorum.
Uzun yıllar boyunca Âlikâ Aşireti hakkında araştırmalar yaptım ve vardığım sonuç şudur: Atalarımız ve büyüklerimiz, tarihimiz hakkında bazı eksik veya kısıtlı bilgiler aktarmışlardır. Siz genç nesillerin tarihimize sahip çıkma gayreti beni hem gururlandırmakta hem de umutlandırmaktadır.
Yapmış olduğunuz ve yapacak olduğunuz her türlü çalışmadan ötürü teşekkür ederim.
Dileğim odur ki; aşiretin hiçbir kolu arasında ayrım yapılmadan, her kola eşit mesafede durulsun, birlik ve kardeşlik ruhu korunsun.
Unutmayalım, her bireyin farklı bir siyasi veya dünya görüşü olabilir. Önemli olan bu farklılıklar içinde saygı, birlik ve sevgi duygularını yitirmemektir.
Atalarımızın tarihine ışık tutacak her türlü katkı ve paylaşım için her zaman açığım.
Değerli Âlikâ Aşireti mensupları, sağlıcakla kalın.
Hepinizi sevgi ve saygıyla selamlıyorum.
Allah’a emanet olun.
Kaynak: Kasım Tunç – 0541 259 1085
